Woord vooraf: sorry!

Eigenlijk zou ik Deel 4 vorige week al publiceren, het was immers mijn doel. Helaas is dat mij niet gelukt. Eerst was ik daar teleurgesteld over. Ik wilde zelf graag elke week een blog schrijven en ik merkte dat jullie het leuk vonden om ze te lezen. Bedankt trouwens voor jullie reacties! Soms lukt het niet om iets te doen, ook al doe je nog zo goed je best. En dus geef ik mezelf een beetje ruimte, stof ik mezelf af en probeer ik het nog een keer. Vallen en opstaan. Maar genoeg over vorige week, tijd voor de volgende denkfout!

 

Het False Consensus Effect

We zijn alweer bij deel 4 van onze serie “Denkfouten die we allemaal maken”. Dit keer wil ik het met jullie hebben over het False Consensus Effect.

 

Wat is het?

We hebben de neiging om onszelf als ‘normaal’ te zien. We denken dat onze persoonlijke kwaliteiten, ons gedrag en de keuzes die we maken relatief veel voorkomen in de hele populatie van onze samenleving. Iemand die graag cornflakes eet als ontbijt zal geneigd zijn te denken dat dit gedrag normaal is binnen de populatie en dat de meerderheid van de mensen ook graag de dag begint met cornflakes. Tegelijkertijd denkt iemand die juist in de ochtend alles eet behalve cornflakes ook dat de meerderheid dit ook doet.

 

Groepen

We denken dus dat er consensus die binnen een groep heerst, waar dat niet zo is. Soms is dit effect nog groter voor groepen. Over het algemeen hebben we als mensen een verlangen om aardig gevonden te worden en om onszelf in anderen te herkennen. Dat kan heel handig zijn in sociale situaties, maar hier kan het ten onrechte ons zelfvertrouwen vergroten. Bijvoorbeeld wanneer je als groep denkt dat jullie collectieve mening overeenkomt met die van de populatie. Als leden van een groep consensus bereiken en vooral met elkaar omgaan komen ze veel minder in aanraking met mensen die anders denken. Hierdoor hebben ze de neiging te geloven dat iedereen denkt zoals zij.

 

Karaktertrekken

Naast dat we graag denken dat ons gedrag en onze mening de norm zijn koppelen we er ook graag karaktertrekken aan vast. Wanneer we namelijk geconfronteerd worden met bewijs dat er helemaal geen consensus bestaat dan nemen we aan dat er met degenen die het met ons oneens zijn wel iets mis moet zijn. Niet alleen hun mening, maar ook zij zelf moeten wel afwijkend zijn. Hierbij kunnen ook andere denkfouten een rol spelen en dit effect versterken.

 

Sociale media

Het gebruik van sociale media kan het False Consensus Effect erg versterken. Algoritmes zorgen ervoor dat we veel informatie en meningen zien die bij de onze aansluiten en bevestigen zo steeds ons beeld dat meer mensen het met ons eens dan oneens zijn. Arjen Lubach maakte er een mooie uitzending over.

 

Wie doet het?

Moet je niet arrogant zijn om te denken dat je de norm bent? Welnee. We doen het allemaal. Er zijn grote voorbeelden en kleine, maar we maken ons er allemaal schuldig aan.

 

Voorbeelden

Persoonlijk kom ik deze denkfout vaak tegen rondom verkiezingen. Misschien is het nu een mooie tijd om er eens bij stil te staan met de gemeenteraadsverkiezingen om de hoek. Als ik mensen spreek over aanstaande landelijke verkiezingen dan hoor ik vaak dingen als “het is tijd om af te rekenen” of “je zult zien dat de uitslag dit keer heel anders zal zijn”. Toch is dit zelden het geval. Als ik diezelfde mensen dan spreek na de verkiezingen dan zijn ze oprecht verbaasd over de uitslag. Het kán gewoon niet zo zijn dat zoveel mensen een andere mening hebben. Er moet wel iets mis zijn met die mensen: ze snappen het niet, geven niks om iets belangrijks (mensen met een kleine portemonnee, het klimaat of iets anders dat zij heel belangrijk vinden) of zijn zelfs gek of gehersenspoeld.

 

Zelf trap ik hier ook regelmatig in. Dan heb ik ergens een mening over, zoek ik informatie die mijn mening staaft (hallo confirmation bias!) en concludeer ik dat mensen het onmogelijk met mij oneens kunnen zijn. Ik heb immers de informatie zorgvuldig afgewogen, dus als anderen dat ook doen komen ze vast tot dezelfde conclusie. Als dat niet zo blijkt te zijn ben ik net zo verbaasd en denk ik ook dat mensen vast informatie hebben gemist, anders hadden ze wel hetzelfde gekozen. Omdat ik weet dat het zo werkt roep ik mezelf snel tot de orde.

 

Op kleinere schaal kom ik dit effect tegen bij de teams die ik begeleid. Laatst was er bijvoorbeeld een team waar veel ongewenst gedrag plaatsvond. Teamleden kwamen met een kater naar de training, scholden op elkaar en namen elkaar de maat over van alles en nog wat. Wat bleek? Er heerste nogal wat verwarring over wat nou precies de norm was. De een vond het normaal dat je niet uitgebreid gaat stappen de avond voor een training en vond het logisch dat iedereen het met hem eens was. De ander vond het prima als teamgenoten met een kater kwamen trainen, want we zijn toch maar amateurs? Beide teamleden leek het vanzelfsprekend dat de meerderheid het met hen eens was, maar kwamen bedrogen uit.

 

Waarom is het fout?

Deze manier van denken leidt tot veel verkeerde conclusies en verwachtingen. In het team hierboven hield iedereen elkaar aan een andere standaard, zonder dat ze het van elkaar wisten. Dit zorgde voor onbegrip, wrijving en veel frustratie, terwijl niemand het idee had dat hij iets verkeerd deed. Vooral als we negatieve eigenschappen gaan toeschrijven aan mensen die zich niet gedragen zoals we verwachten of onverwachte keuzes maken kunnen we hard de mist in gaan.

 

Wat kun je eraan doen?

Hoewel je ook gelijk kunt hebben dat de meerderheid van de mensen het met je eens is kun je beter even checken of dit zo is of je gewoon bedenken dat er heel veel verschillende meningen zijn en jij niet per se de norm bent. Binnen je team kun je het beste heldere afspraken maken over wat de normen en waarden van het team zijn. Zo kun je elkaars verwachtingen managen en een hoop frustratie voorkomen. Het kan soms heel ingewikkeld zijn om deze afspraken met elkaar te maken (bijvoorbeeld omdat er al veel frustratie is). Wil je daar hulp bij? Neem eens contact met me op. Samen zorgen we ervoor dat er wél consensus komt binnen jullie team.

 

Meer weten of heb je suggesties?

De eerste drie delen van deze serie kun je hier, hier en hier terugvinden. Ben je een denkfout tegengekomen in het wild en wil je er meer over weten? Laat mij weten welke denkfout jij graag terugziet in deze serie!