Wanneer we gebeurtenissen, ons eigen gedrag en dat van anderen proberen te verklaren kijken we graag naar oorzaak en gevolg. Dit toekennen van oorzaken noemen we attributie. De manier waarop we dat doen heeft onder andere direct invloed op onze onderlinge verhoudingen en motivatie.

 

Intern en Extern

Er zijn twee manieren waarop mensen attribueren: intern en extern. Ik leg even kort uit wat het verschil is.

Bij interne attributie zie je oorzaken die binnen de invloedssfeer van de persoon liggen. Dat kun je zelf zijn, maar kan ook iemand anders zijn. Een sporter die bijvoorbeeld net zijn persoonlijk record heeft verbeterd kan denken: “Ik heb er hard voor gewerkt”. Als het een sporter juist steeds niet lukt zijn persoonlijk record te verbeteren dan kan hij denken: “Ik ben niet goed genoeg”. In beide voorbeelden is er sprake van een interne oorzaak volgens de sporter.

Bij externe attributie zie je oorzaken die buiten de invloedssfeer van de persoon liggen. Ook hier kun jij zelf die persoon zijn of juist iemand anders. Een sporter die zijn persoonlijk record heeft verbeterd en een extern attribueert kan denken: “Ik had toevallig veel wind in de rug”. Een sporter waarbij het niet lukt kan denken: “Het was slecht weer”. In deze voorbeelden legt de sporter de oorzaak buiten de invloedssfeer.

 

Denkfouten

Attribueren doen we allemaal en gaat bijna volledig automatisch. Toch kan er behoorlijk wat misgaan. Er liggen meerdere denkfouten op de loer. Vandaag krijgen jullie dus maar liefst drie denkfouten voor de prijs van één.

 

Self-serving bias

Bij deze fout schrijven mensen hun eigen succes toe aan interne oorzaken (bijvoorbeeld hun eigenschappen of vaardigheden). Tegelijkertijd schrijven ze hun eigen falen toe aan externe oorzaken zoals (bijvoorbeeld fouten die anderen maken of de omstandigheden). Een tennisser die een wedstrijd verliest kan dan bijvoorbeeld verklaren dat het lag aan het racket of de umpire, terwijl hij een gewonnen wedstrijd zou toeschrijven aan zijn eigen kwaliteiten en doorzettingsvermogen.

 

Fundamentele attributiefout

Bij deze fout zijn we geneigd om gedrag en gebeurtenissen bij anderen automatisch intern toe te schrijven. Pas als we echt niet anders kunnen of een externe verklaring overduidelijk is zijn we bereid tot externe attributie.

 

Actor-observer effect

Bij deze fout is het net andersom: hier zijn we geneigd om ons eigen gedrag extern toe te schrijven en dat van anderen intern. Wij zijn de actor van ons eigen gedrag en richten onze aandacht meer op de omgeving en alle factoren die daarin van invloed zijn. We zijn juist de observer bij het gedrag van anderen en richten onze aandacht dan ook op die persoon en hun gedrag.

 

Waarom is het fout?

Bij deze denkfouten leg je de situatie uit in je voordeel, vaak ter zelfbescherming. Het ligt voor de hand dat de attributiefouten kunnen leiden tot onwenselijke situaties. Zo kan iemand die zijn falen telkens intern toeschrijft serieuze problemen krijgen op het gebied van zelfvertrouwen en motivatie. Anderzijds kan een verkeerde interne toeschrijving van het gedrag van anderen ons respect voor en beeld van de ander dusdanig aanpassen dat onze sociale relaties onder druk komen te staan.

Wat kun je eraan doen?

Hoewel je automatisch attribueert is het wel mogelijk om jezelf bij evaluaties af te vragen of je genoeg aandacht hebt gehad voor zowel de mogelijke interne als externe oorzaken. Klopt jouw beeld van de situatie wel? Zijn er mogelijke verzachtende omstandigheden? Waar heb je invloed op gehad en waarop niet? Hoe belangrijk waren al deze factoren in het geheel? Als je je beeld verbreedt dan zie je ook meer. Oordeel jij snel en brengt je dat wel eens in de problemen? Krijg jij vaak te horen dat je excuses zoekt en te weinig naar je eigen aandeel? Wil je hulp om je te ontwikkelen op dit gebied? Neem dan eens contact met me op.

 

Meer weten of heb je suggesties?

De eerste vier delen van deze serie kun je hier, hier, hier en hier terugvinden. Ben je een denkfout tegengekomen in het wild en wil je er meer over weten? Laat mij weten welke denkfout jij graag terugziet in deze serie!